Opinie: Gentech-gewassen toestaan is de doodsteek voor de duurzame landbouw

Gepubliceerd op NRC.nl op 6 juli 2023

Met het wetsvoorstel voor het gebruik van nieuwe genetische technieken in de landbouw schiet Frans Timmermans zich in de voet, schrijft Anja Hazekamp.

Eurocommissaris Frans Timmermans voert in Brussel de regie over de Boer-tot-Bord- en Biodiversiteits-strategieën: twee belangrijke pijlers van de Green Deal van de Europese Commissie. In een Europa en een wereld die sneller en sneller opwarmen en uitdrogen, waarin geopolitieke spanningen oplaaien, en de verscheidenheid aan soorten en veerkracht van ecosystemen achteruit hollen, bieden deze plannen broodnodige oplossingen. Ze moeten ervoor zorgen dat we niet alleen nu, maar ook in 2050 voldoende, veilig en gezond voedsel kunnen produceren en dat boeren een goed belegde boterham kunnen verdienen.

Belangrijke doelstellingen van de Green Deal zijn minder chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken, beschadigde natuur beschermen en herstellen, dieren een beter leven gunnen, en de winsten in de voedselketen eerlijker verdelen in het voordeel van boeren. Wie kan daar nou tegen zijn?

Het antwoord is simpel: de grootverdieners in de agro-industrie en de producenten van die chemische bestrijdingsmiddelen. Deze multinationals, met Bayer voorop, hebben hun miljoenen aan lobbybudgetten al vanaf het eerste moment ingezet om Europese verduurzamingsplannen te blokkeren.

Prominent op hun wensenlijstje staat daarnaast het dereguleren van gentechnologie in de landbouw. Met genetisch geknutselde gewassen is namelijk heel veel geld te verdienen. De ontwikkelaars van gentech-gewassen zijn steevast dezelfde als de producenten van landbouwgif. Heel slim, want daardoor kunnen ze hun aandeelhouders tevreden houden, mochten hun winsten uit landbouwgif door al die ‘vervelende’ duurzaamheidseisen dalen.

Om hun knutselvoedsel aan de man te brengen, zien we dezelfde beloftes opduiken als in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw: gentech gaat de wereld redden, honger uitbannen en het gebruik van landbouwgif overbodig maken. De realiteit van de eerste gentech-soorten destijds bleek juist omgekeerd. Ze leidden tot monoculturen, grootschalige ontbossing van de Amazone, een exponentiële groei van het gebruik van het zeer giftige en waarschijnlijk kankerverwekkende RoundUp, miljardenwinsten voor Monsanto en wanhopige boeren.

Volgens de industrie geldt dit allemaal niet voor ‘nieuwe’ soorten gentech-gewassen. Een claim die nergens onderbouwd is, wetenschappelijk noch in de praktijk. Sterker nog, onderzoek laat zien dat ook ‘nieuwe’ gen-technieken als crispr-cas gebruikt worden voor meer van hetzelfde en dat er geen enkel gewas mee geproduceerd wordt dat een meerwaarde heeft voor de duurzame landbouw.

Timmermans heeft zich wel erg makkelijk voor Bayers giftige karretje laten spannen

Toch presenteerde de Europese Commissie deze week een wetsvoorstel om de teelt en verkoop van genetisch gemanipuleerd voedsel Europawijd toe te staan – zonder risicobeoordeling en in veel gevallen zonder waarschuwing op het voedseletiket.

Timmermans heeft zich wel erg makkelijk voor Bayers giftige karretje laten spannen. Het verzet tegen de Natuurherstelwet de afgelopen maanden heeft hem murw geslagen. In een wanhopige poging om te voorkomen dat ook de wet ter vermindering van landbouwgif op te veel weerstand stuit, legt Timmermans nu dan maar de politieke wensen van Bayer en co op tafel. Een voorstel dat complete deregulering inhoudt voor vele gentech-gewassen: geen risicobeoordeling, geen traceerbaarheid, en geen etikettering meer voor gentech-voedsel waarin minder dan twintig wijzigingen in het dna zijn aangebracht. Alsof dit lukrake getal ook maar iets zegt over de duurzaamheid of veiligheid van het gewas. Zelfs Plantum, de belangenbehartiger van de grote Nederlandse veredelaars en een van de pleitbezorgers van deregulering, zet daar vraagtekens bij.

De biologische landbouw- en voedingssector, die geen gebruik willen én mogen maken van gentechnieken, wordt hiermee geslachtofferd. Zonder traceerbaarheid en etiketten kunnen zij hun klanten niet meer beloven dat ze gentechvrij werken; dit valt immers niet meer te controleren en dus ook niet te garanderen. Hoewel de biologische sector volgens het nieuwe wetsvoorstel wel gentechvrij moet blijven, wordt met geen woord gerept over de manier waarop dat zou kunnen.

Daarmee is totaal onduidelijk hoe dit gentech-voorstel zich verhoudt tot het belangrijke EU-actieplan om in 2030 ten minste 25 procent van de landbouwgrond te gebruiken voor biologische landbouw. Timmermans schiet zichzelf in de voet, en het is de vraag is of hij dat zelf in de gaten heeft.

De biologische sector ziet de bui al een poosje hangen en heeft zich inmiddels verenigd in een protest. Maar dit gentech-wetsvoorstel bedreigt ook de conventionele boeren en veredelaars. Anders dan klassiek veredelde planten en dieren, die beschermd zijn tegen octrooieren, zijn de resultaten van genetische manipulatie wél patenteerbaar.

Vroegere CDA-kopstukken als Verburg, Bleker en Verhagen zagen jaren geleden al in dat het patenteren van landbouwgewassen monopolisering in de hand werkt, gewone kwekers uit de markt drukt en daarmee een zeer grote bedreiging is voor de voedselzekerheid. Ook het Europees Parlement en de Tweede Kamer benadrukten recent dat er geen patenten op onze velden en op ons bord mogen komen te liggen. Toch wijdt de Europese Commissie geen enkel woord aan het gevaar van voedselmonopolisering ten gevolge van het dereguleren van gentech.

In mijn rapport over de Boer-tot-Bord-strategie dat het Europees Parlement in 2021 met overweldigende meerderheid aannam, maakte het Parlement duidelijk dat wetgeving over de nieuwere gentech-veredelingstechnieken aan belangrijke voorwaarden moet voldoen. We benadrukten het belang van het voorzorgsbeginsel en eisten transparantie en keuzevrijheid voor landbouwers, verwerkers en consumenten.

Daarnaast benadrukte het Parlement dat eventuele toelating van gentechvoedsel altijd gepaard moet gaan met risicobeoordelingen en een alomvattende beoordeling van opties voor traceerbaarheid en etikettering. De plannen die Timmermans deze week heeft gepresenteerd zijn daar flagrant mee in tegenspraak. Het wetsvoorstel is niet alleen de doodsteek voor de duurzame landbouw maar ook een belediging van de democratie.